Përmbledhur nga AIRinforma dhe përshtatur në shqip nga:
• Julia Daragjati, PhD
Recensente:
• Teuta Muhollari, PhD (c)
Gjatë pandemisë COVID-19, përvoja kineze tregoi se si: karantina, distancimi social dhe izolimi i popullatave të infektuara, mund të ngadalësojnë përhapjen e menjëhershme të virusit. Sidoqoftë, për COVID-19 shumë karakteristika janë ende të panjohura.
Konsiderata:
• R0: numri mesatar i infeksioneve dytësore të shkaktuara prej një individi që është i infektuar. Ky tregues vlerëson “shpejtësinë e përhapjes” së virusit në popullatë. Zakonisht, për zhvillimin për zhvillimin e një epidemie, R0>1, megjithatë kjo varet edhe nga faktorë të tjerë kontekstual(psh. masat, reagueshmëria e sistemit epidemiologjik etj).
Në fazet e hershme të epidemisë në Kinë, R0 ishte pothuajse 2.5, gjë që parashikoi infektimin e afërsisht 60% të popullsisë. ky ishte skenari më i ashpër nëse kemi parasysh vlerën e R0=1, por ka edhe më keq pasi fruthi e ka R0 12-18; Lija 10-12; Poliomeliti 5-7; Shytat 4-7. Megjithatë, R0 është një tregues fluid që orbiton rreth vlerës bazë dhe ndikohet shumë nga faktorë të caktuar, si psh:
1. Distancimi fizik.
2. Masat frenuese që reduktojnë përhapjen e virusit.
3. Largësia dhe shkëputja nga popullsia e dendur e disa komuniteteve të largëta me probabilitet të ulët për tu ekspozuar.
4. Pasiguritë në lidhje me transmetimin tek fëmijët, etj.
Ndërkohë që epidemia përhapej, numri i riprodhimit efektiv R(është numri mesatar i rasteve dytësore për raste të infektuara në popullatë duke marrë parasysh edhe individët suseptibël [që kanë gjasa të preken nga infeksioni] edhe personat jo suseptibël) zvogëlohej <1 për shkak të zvogëlimit të numrit të përgjithshëm të individëve të painfektuar ose për shkak të ndikimit të masave të ndërmarra.
Elementë të rëndësishëm që ndikojnë në vlerësimet e R0 janë kryesisht:
- Shpejtësia e shpërndarjes fillestare të epidemisë
- Koha mesatare e infektimit (koha e nevojshme që një person i infektuar të infektojë një tjetër, e vlerësuar nga 4.4 në 7.5 ditë) dhe
- Kohëzgjatja e epidemisë.
Cila është shkalla e fatalitetit (Case Fatality Rate-CFR)?
Për të njohur numrin e vërtetë të fatalitetit na duhet të dimë numrin e vërtetë të të infektuarve. Deri më tani, nuk ka studime serologjike në shkallë të gjerë që të kapin/detektojnë antitrupat specifikë të COVID-19. Vlerësimet më të mira sugjerojnë një rast fatalitet prej 0.3-1% , i cili është më i lartë se rast fataliteti i gripit sezonal (influenca A: 0,1%).
A fillon infeksioni para shfaqjes së simptomave?
Periudha e inkubacionit të COVID-19 është rreth 5-6 ditë dhe kulmi i epidemisë ndoshta mund të ndodhë në fund të periudhës së inkubacionit. Dhe pikërisht kjo kohë (1-2 ditë para shfaqjes së simptomave) mund të shërbejë si koha që i jep mundësinë virusit të transmetohet nga një person në tjetrin.
Sa raste janë asimptomatike?
Vlerësimet tregojnë se rreth:
- 80% e individëve me COVID-19 janë asimptomatikë ose me simptoma të lehta;
- 14% paraqiten në stad më të rëndë dhe
- 6% janë raste kritike, gjë që lë të nënkuptohet se kontrolli i bazuar në shfaqjen e simptomave mund të jetë i pamjaftueshëm.
Sa zgjat periudha e infektimit?
Mund të zgjasë 10 ose më shumë ditë pas inkubacionit.
A do të ndikojnë stinët në transmetim?
Efekti që kanë stinët në transmetimin e virusit është i panjohur, megjithatë me një R0 fillestare prej 2-3, përgjatë muajve të ngrohtë të verës në hemisferën e veriut jo domosdoshmërisht do të ketë ulje të transmetimit të virusit ashtu si kundër ndodh me gripin sezonal (influenca A) që zakonisht ka një R0 afërsisht 1.1-1.5. Të dhënat nga hemisfera jugore do të jenë të dobishme gjithashtu në vlerësimin se sa shumë sezonaliteti mund të influencojë transmetimin e COVID-19.
Në këto kushte, epidemiologët nevojiten të ndihmojnë politikbërësit për të vendosur masat kryesore të zbutjes së përhapjes së infektimit të popullatës nëpërmjet:
• minimizimit të niveleve të sëmundshmërisë/vdekshmërisë
• shmangies së mbingarkimit të sistemit e kujdesit shëndetësor
• mbajtjes së efekteve ekonomike në një nivel të menaxhueshëm
• sheshimit të kurbës së epidemisë në pritje të vaksinimit dhe/ose të prodhimit të terapive antivirale.
Proçesi i zhvillimit të një vaksine do të duhet të marrë 12-18 muaj kohë deri në momentin që vaksina të arrijë prodhimin në shkallë të gjerë.
Në Kinë, u morën disa masa për të zvogëluar R0 nga vlera fillestare 2.5, të cilat bënë të mundur uljen e transmetimit të virusit me 60%. Sa më shumë të zvogëlohet transmetimi, aq më shumë do të sheshohet kurba e epidemisë.
Masat e kontrollit të cilat u ndërmorën përfshinë:
• Mbylljen e shkollave
• Parandalimin e krijimit të turmave të njerëzve
• Karantinën vullnetare/e detyrueshme
• Izolimin e fshatrave dhe qyteteve
• Monitorimin e kontakteve në fazën e hershme të shpërhapjes. Në fazën e përparuar të epidemisë kjo është e vështirë të arrihet për arsye logjistike.
• Distancimin social të të moshuarve dhe personave me shumë patologji ekzistuese. Kjo masë shërben kryesisht për të zvogëluar vdekshmërinë tek popullata e moshuar.
Impakti i masave të izolimit social ndikohet nga:
1. Përqindja e të infektuarve me simptoma të buta dhe vetë-izolimi efektiv.
2. Vetë-izolim i shpejtë në fillimin e simptomave.
3. Koha midis fillimit të simptomave dhe mundësisë së transmetimit të infeksionit në këtë fazë.
Pikat kryesore me prioritet të lartë duhet të jenë :
1. Shkurtimi i kohës prej fillimit të simptomave dhe vetë-izolimit.
2. Ulje e transmetimit të virusit në ambjentin familjar.
3. Mbështetje e diagnozës dhe terapisë në kushtet e shtëpisë.
4. Përballimi i pasojave ekonomike nga mungesa e punës.
Sjellja individuale dhe masat e ndërmarra nga qeveritë janë thelbësore në zbutjen e ashpërsisë së epidemisë.
Gjatë shpërthimit të Ebolës (2014-2016), vdekjet nga patologjitë e tjera u rritën për shkak të mbipërdorimit të reparteve spitalore dhe vdekjeve në personelin shëndetësor. Këto evente/eksperienca nënvizojnë fort rëndësinë e mbështetjes së strukturave spitalore dhe mbrojtjes efektive të personelit nga infektimi prej patogjenëve sëmundjeshkaktues. Nuk është ende e qartë se cilat janë strategjitë e komunikimit dhe cilat janë masat e distancimit social që duhet të ndërmerren për të zvogëluar në mënyrë maksimalisht efektive transmetimin. Pragmatizmi është i nevojshëm për të zbatuar masat aktuale të distancimit social dhe karantinës. Vazhdimi i mbledhjes së të dhënave dhe analiza epidemiologjike do të jenë pjesë thelbësore për të kuptuar ndikimin e masave zbutëse dhe strategjive efektive, pa harruar edhe menaxhimin sa më të mirë klinik të pacientëve që janë në gjendje më të rëndë.
Artikulli origjinal i publikuar më 6 Mars 2020: Anderson RM, Heesterbeek H, Klinkenberg D, Hollingsworth TD. How will country-based mitigation measures influence the course of the COVID-19 epidemic? Lancet. 2020 Mar 9. pii: S0140-6736(20)30567-5.
