Vaksina kundër COVID-19 : zhvillimi dhe studimet.

Përmbledhur dhe përshtatur në shqip nga:

• Xhoela Bame

Recensente:

• Denisa Baci PhD

Publikimi i sekuencës gjenetike të SARS-CoV-2 në 11 Janar 2020, ka nxitur aktivitetin kërkimor për nxjerrjen e një vaksine duke bërë që kandidatja e parë të niste testimet klinike që në 16 Mars të këtij viti. Aktualisht po zhvillohen 115 projekte që kanë në fokus vaksinën kandidate ndaj COVID-19 prej të cilave 78 janë aktive dhe të konfirmuara ndërsa 37 të tjera janë ende të pakonfirmuara. Shkarko listën e vaksinave.

Një sërë platformash teknologjike janë konsideruar për zhvillimin e vaksinës kundër COVID-19, të cilat kanë si bazë: acidet nukleike (ADN dhe ARN); pjesëza të ngjashme virale; peptide; vektorë viralë (të replikueshëm dhe të pareplikueshëm); proteina rekombinante; virusin e gjallë të dobësuar apo virusin e çaktivizuar. Edhe pse disa prej këtyre platformave nuk përfshihen në metodat konvencionale për zhvillimin e vaksinave, shkencëtarët po konsiderojnë përdorimin e metodave të gjeneratës-së-ardhshme (të cilat mund të përcaktojnë sekuencat gjenetike me shpejtësi të lartë dhe kosto të ulët) për të shkurtuar kohën e daljes së vaksinës ndikuar nga suksesi që këto metoda kanë patur në studimet në fushën e onkologjisë.

• Platformat e bazuara në ADN ose ARN janë më fleksibël në manipulimin e antigjenit (substancë që stimulon sistemin imunitar për prodhimin e disa proteinave të njohura si antitrupa me të cilat vepron specifikisht) dhe kanë potencial për të qenë të shpejta.
• Vaksinat e bazuara në vektorë viralë (metodë e dizenjuar për të transferuar material gjenetik në qelizë) ofrojnë nivele të larta të sintezës së proteinave, stabilitet afatgjatë dhe stimulojnë një përgjigjë të fortë të sistemit imunitar.
• Nga ana tjetër, vaksinat e bazuara në proteinat rekombinante premtojnë shkallë të lartë prodhimi.

Kompanitë si GlaxoSmithKline, Seqirus dhe Dynavax kanë vendosur të zhvillojnë substanca ndihmëse (adjuvant), që përforcojnë përgjigjen e sistemit imunitar ndaj antigjeneve, për t’u përdorur krahas vaksinave të zhvilluara nga të tjerët. Përdorimi i këtyre ndihmësve ul sasinë e antigjeneve ose/dhe dozave vaksinore të nevojshme për të stimuluar përgjigjen imunitare çka lejon që më shumë njerëz të vaksinohen si dhe përmirëson performancën e vaksinave.

Edhe pse nuk ka ende mjaftueshëm informacion të publikuar, shumica e antigjeneve kandidate të përdorura në projektet e vaksinës ndaj COVID-19 synojnë neutralizimin e antitrupave kundër proteinës virale Spike (proteina përgjegjëse për hyrjen përmes receptorëve ACE-2 në qelizat njerëzore).

Krahas platformave të ndryshme që po konsiderohen për zhvillimin e vaksinave, paralelisht janë kryer edhe studime të ndyshme për të vlerësuar efikasitetin e vaksinës. Ato përfshijnë studime në kafshë dhe së fundmi edhe teste klinike në njerëz.

• Një studim i publikuar në Science demonstron efektin mbrojtës të vaksinës kundër SARS-CoV-2 në primatë jo-njerëzorë (Yu et al., 2020). Disa vaksina kandidate me bazë ADN-je që shprehnin forma të ndryshme të proteinës Spike (S) u injektuan në 32 rezus macaques (specie majmuni) në të cilët më pas u vu re stimulimi i përgjigjes imunitare në nivel qelizor dhe humoral. Pas vaksinimit, primatët në studim u infektuan me SARS-CoV-2 dhe vaksina që kodonte të plotë proteinën S rezultoi në ulje të nivelit të ARN-së virale në lavazhin branko-alveolar dhe mukozën nazale. U raportua gjithashtu reduktim i replikimit viral në traktin respirator të sipërm dhe të poshtëm. Si përfundim, neutralizimi i përqëndrimit të antitrupave i shkaktuar nga vaksina pati një efekt mbrojtës.
• Në një artikull të publikuar në Lancet u raportuan për herë të parë testimet klinike të vaksinës në njerëz me qëllim vlerësimin e sigurisë, tolerancës dhe imunogjenicitetit të një vaksine COVID-19 të bazuar në vektorin adenoviral: adenovirus tip-5 (Ad5) (Zhu et al., 2020). Në këtë studim të realizuar në Wuhan u ekzaminuan 195 individë por vetëm 108 morën pjesë (51% meshkuj, 49% femra; mosha mesatare 36 vjec). Prej tyre, 36 morën dozën e ulët, 36 morën dozën e mesme dhe 36 morën dozën e lartë të vaksinës. Tridhjetë (83%) pjesëmarrës në grupin e dozës së ulët, 30 (83%) pjesëmarrës në grupin e dozës së mesme, dhe 27 (75%) pjesëmarrës në grupin e dozës së lartë raportuan të paktën një efekt anësor brenda 7 ditëve të para pas vaksinimit. Më të shpeshta ishin: dhimbja në vendin e injektimit, e cila u raportua në 58 (54%) marrës të vaksinës, ndërsa në efektet anësore sistemike u raportuan ethe (50 [46%]), lodhje (47 [44%]), dhimbje koke (42 [39%]) dhe dhimbje muskulore (18 [17%]). Shumica e efekteve anësore që u raportuan në të gjitha grupet e dozave ishin të lehta ose të moderuara. Asnjë efekt anësor serioz nuk u vërejt brenda 28 ditëve pas vaksinimit. Përgjigjet humorale (përmes antitrupave) kundër SARS-CoV-2 arritën pikën më të lartë në ditën e 28-të pas vaksinimit dhe përgjigjja specifike e qelizave T u shfaq nga dita e 14-të pas vaksinimit. Si përfundim, nga ky studim mund të themi që vaksina COVID-19 me vektor Ad5 është e tolerueshme dhe imunogjene në 28 ditë pas vaksinimit. Të dhënat nga ky studim sugjerojnë që duhen kryer studime të mëtejshme klinike mbi vaksinën Ad5.

Referenca